Cel/misja rzemiosła zduńskiego – ogrzewanie
Jak to przyjęto w § 1. pkt.1. Statutu naszego najstarszego w Polsce Małopolskiego Cechu Zdunów i Zawodów Pokrewnych, jest on organizacją rzemieślniczą branży nie tylko budowlanej, ale także energetycznej, a precyzując dokładnie – ciepłowniczej. Dlatego nie możemy ograniczać naszego zawodu tylko do „budowy” pieców i kominków, ale budując kominek lub piec, powinniśmy także jako zduni oferować użytkownikom ogrzewanie części lub nawet całego domu w krótszym lub dłuższym okresie czasu. To wielka różnica oferować tylko poprawne wykonanie i funkcjonowanie samego urządzenia, np. pieca lub kominka, a zaoferować określoną jego funkcję grzewczą, czyli np. możliwość ogrzewania określonej powierzchni domu w określonym okresie czasu z jednego określonego co do wielkości załadunku. Oznaczać to będzie złożenie oferty, która zobowiązuje wykonawcę do spełnienia obiecanej i oczekiwanej przez użytkownika funkcji grzewczej.
Do grupy urządzeń zduńskich, w normach określonych jako miejscowe ogrzewacze pomieszczeń (MOP), zalicza się dziś zarówno okresowo i rekreacyjnie wykorzystywane kominki czy wolnostojące piecyki, jak i budowane typowo z przeznaczeniem do głównego i podstawowego ogrzewania pomieszczeń, domów i mieszkań akumulacyjne piece pokojowe i kuchenne, charakteryzujące się dużą masą i specyficzną konstrukcją o długim i powolnym uwalnianiu ciepła z określoną mocą dopasowaną do zapotrzebowania na ciepło określonej powierzchni domu. Pełnią one funkcję grzewczą, podobnie jak współczesne zasilane biomasą piece kotłowe centralnego ogrzewania. Oczywiście takie piece lub kominki aby spełniać wymaganą niskoemisyjność i efektywność energetyczną Ekoprojektu, mogą być dziś zasilane wyłącznie neutralną klimatycznie biomasą drzewną w postaci kawałkowego drewna kominkowego, drobnicy opałowej, brykietu czy pelletu.
Krajowy sektor rynku indywidualnego ogrzewania uzyskuje w ten sposób znacznie większą możliwość wyboru systemów grzewczych OZE, czyli już nie tylko kotłów, ale też współczesnych pieców zduńskich przeznaczonych do podstawowego i zarazem komfortowego ogrzewania (zwykle już z dodatkowym kominkowym widokiem pięknego ognia). To rozszerzenie oferty ma istotne znaczenie dla zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego mieszkańców, gdyż bardziej uniezależnienia systemy ogrzewania od dopływu prądu elektrycznego, dostaw paliwa, warunków pogodowych czy pory dnia, a przede wszystkim od rosnących kosztów ogrzewania. Ma też istotne znaczenie dla branży rzemiosła zduńskiego, gdyż warunkuje jej rozwój, jako dostawcy jednej z najbardziej innowacyjnych technologii OZE.
Cel/misja cechów – kwalifikacje zawodowe
Aby współczesna oferta zduńska mogła obejmować już nie tylko okazjonalne kominkowe dogrzewanie, ale także konieczne podstawowe i główne ogrzewanie drewnem całych domów – i to nawet jednym piecem i jednym załadunkiem, bezobsługowo przez 8 – 24 godzin, potrzeba nam o wiele wyższych kwalifikacji zawodowych dla wykonawców tego rodzaju urządzeń. Praktycznie oznacza to, że potrzebujemy cechów, gdyż ich powołaniem i misją jest zapewnienie dualnego systemu szkolnictwa zawodowego warunkującego uzyskanie i potwierdzenie wysokich kompetencji zawodowych!
W § 4. Statutu Małopolskiego Cechu określając jego zadania, zapisano, że „w szczególności powinniśmy podejmować te działania, które pozwolą nabyć umiejętność wykorzystywania biomasy drzewnej do celów energetycznych”. Oznacza to, że musimy podnieść kompetencje zawodowe do poziomu umiejętności stosowania współczesnych zduńskich technologii grzewczych OZE. Sposób i jakość ogrzewania od wieków stanowiły o sile i znaczeniu naszego rzemiosła. Dziś, mimo rozwiniętego dostępu do ciepła sieciowego, a zwłaszcza do ciepła z sieci gazowej i elektrycznej, istnieje coraz większa potrzeba dostępu do gwarantujących większe bezpieczeństwo oraz niższe koszty ogrzewania tradycyjnej zduńskiej technologii indywidualnego ogrzewania, czyli do grzewczych technologii OZE opartych na akumulacyjnych piecach pokojowych i kuchennych zasilanych drewnem. Mogą to być nadal piece kaflowe budowane indywidualnie z tradycyjnych materiałów zduńskich przeznaczonych do ogrzewania jednego pomieszczenia, ale mogą to być również oparte na stosowaniu najnowszych materiałów i technologii współczesne piece pokojowe kaflowe i tynkowane o zwiększonej mocy, zapewniające ogrzewanie całych domów, o powierzchni nawet 200 m2, z akumulacją ciepła na 24 godziny i z równie długim bezobsługowym okresem grzewczym, bez doładunków i bez uzależnienia od prądu, warunków pogodowych czy pory dnia.
Ponieważ przed kilkudziesięciu laty w naszym kraju, inaczej niż w krajach zachodniej Europy, nierozsądnymi decyzjami politycznymi został przerwany naturalny proces szkolenia i wprowadzania do zawodu zduńskiego nowych, uzyskujących wysokie kompetencje, rzemieślników, dlatego wykonywanie rzemiosła zduńskiego na współczesnym europejskim poziomie zaawansowania technologicznego zostało niezwykle utrudnione i ograniczone. Stąd tak istotnym staje się dziś ponowne przywrócenie dualnego systemu szkolnictwa rzemieślniczego. Będzie to jednak niemożliwe bez udziału posiadających potwierdzone kwalifikacje zawodowe mistrzów zduńskich. Natomiast aby wyszkolić osoby z takimi kompetencjami, a potem potwierdzić te kompetencje, przeprowadzając egzaminy praktyczne i teoretyczne, potrzeba nam koniecznie przywrócenia sieci lokalnych cechów zrzeszonych w regionalnych izbach rzemieślniczych i krajowym związku rzemiosła. Tylko te struktury umożliwią bowiem przywrócenie szkolnictwa branżowego w zawodzie zdun, gdyż włączają go w krajowy system szkolnictwa branżowego regulowany ustawowo. Zatem, statutowa rola edukacyjna cechów okazuje się niezbywalna, bo warunkująca przywrócenie dualnego systemu szkolenia zawodowego w naszym kraju. Bez cechów niemożliwe będzie przeprowadzanie szkoleń praktycznych uczniów szkół branżowych, tak w zakresie tradycyjnych, jak i współczesnych technologii, materiałów i urządzeń zduńskich. Niemożliwe też będzie przeprowadzanie egzaminów teoretycznych i praktycznych, czyli nie będzie nowych wysoko wykwalifikowanych w branży ciepłowniczej mistrzów. Umożliwia to rozwój stosowania technologii indywidualnego ogrzewania z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii OZE i upowszechnia dostęp do najtańszej i największej technologii grzewczej, która pozwoli mieszkańcom po najniższych kosztach, bez drenowania kieszeni, spełnić wymaganą dekarbonizację wynikającą z Zielonego Ładu.
Odpowiedź na tytułowe pytanie: Po co nam cechy? wydaje się więc oczywista, gdyż zdobywanie wysokich kompetencji zawodowych indywidualnie, bez zrzeszenia w cechu – czyli na zasadzie „samouka” – może okazać się bardzo trudne lub nawet niemożliwe. Potwierdza to praktyka większości krajów europejskich, w których wykonywanie zawodu zduna (na współczesnym poziomie rozwoju technologicznego) bez potwierdzonych w cechach kompetencji zawodowych jest po prostu zabroniona. Chyba wystarczająco wskazując na konieczność przywrócenia tej praktyki również w naszym kraju, znane przypadki źle dobranych i źle funkcjonujących pieców i kominków, awarie, zaczadzenia i inne zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska (emisja!). Ale czy może być inaczej, gdy wymagający tak wysokich kompetencji zawód wykonywany jest często tylko na zasadzie bardzo ogólnych kompetencji budowlanych, a nawet i bez nich? Wierzymy, że uda nam się to zmienić i wkrótce będziemy mogli, jak inni Europejczycy, cieszyć się bezpiecznym i zdrowym tanim ciepłem, gwarantowanym przez kompetentnych wykonawców. Mistrz zduński, który nie tylko troszczy się o własny interes, ale dzięki strukturom cechu dzieli się też swoją wiedzą i umiejętnościami z nowymi uczniami ramach dualnego procesu szkolenia, przyczynia się tym samym najlepiej do rozwoju całej branży zduńskiej. Będzie on też – o co usilnie zabiega Związek Rzemiosła Polskiego, coraz lepiej wynagradzany za swój udział w systemie edukacji zawodowej.
Praktyczna realizacja celów rzemiosła w Małopolskim Cechu Zdunów i Zawodów Pokrewnych
By nie być gołosłownym, nasz krakowski cech prowadzi obecnie dwie szkoły zduńskie w formie rocznych kursów doskonalenia zawodowego dorosłych, a ponadto we współpracy z władzami oświatowymi i szkołami branżowymi, przygotowuje się do rozszerzenia swojej działalności edukacyjnej na młodocianych w wieku szkoły średniej. Chce w ten sposób realizować swoje statutowe działanie „mające zapewnić przygotowanie wykwalifikowanych kadr w zawodzie”, czyli pomóc wykonywać zawód zduna nie tylko w zakresie wymogów branży budowlanej, ale również energetycznej – ciepłowniczej i to opartej wyłącznie na wykorzystywaniu biomasy drzewnej jako najbardziej dostępnego OZE.
Dlatego zwyczajowo, w powiązaniu z dorocznym walnym zgromadzeniem członków cechu, przeprowadza permanentne szkolenia zapewniające systematyczne podnoszenie kwalifikacji zawodowych, co pomaga członkom Cechu nadążać za stałym rozwojem technologicznym branży. W minionym roku szkolnym Cech włączył się również w prowadzoną przez Krakowską Izbę Rzemieślniczą akcję promującą wśród dzieci i młodzieży zawód zduński w ramach festynu rodzinnego na krakowskich Błoniach. Przy okazji okazało się, jak u bardzo wielu ludzi nadal jeszcze pokutuje błędny stereotyp, że zduństwo to zawód nikomu już niepotrzebny i wymierający. Potwierdza to fakt, jak pilnie potrzeba, by zwłaszcza zduni słowem i czynem ukazywali zduństwo jako współczesny, najbardziej prorozwojowy i przyszłościowy zawód branży energetyki cieplnej, a ponadto bardzo poszukiwany, gdyż pozwalający zapewnić najtańsze i niezależne indywidualne ogrzewanie powszechnie dostępnym drewnem.
Wyrażam nadzieję, że przedstawione tu – tylko najważniejsze dla rozwoju branży zduńskiej zadania i działania cechu – sprowokują do aktywniejszego zaangażowania się w tworzenie tak istotnego dobra wspólnego.
