Więcej ciekawych artykułów znajdziesz na stronie głównej KOMINKI.ORG.
„Skomplikowanie” budowy wewnętrznej pieców
Dalszy rozwój pieców kaflowych związany jest już z przejęciem przez nie ogromnej roli ozdobnej we wnętrzu mieszkalnym. W pewnym momencie zaczęto używać powierzchni kafli do przenoszenia treści artystycznych. Aby to zrobić, należało powierzchnię tę maksymalnie wyeksponować, co w przypadku kafli garnkowych i miskowych było trudne do zrobienia. W ten sposób zaczęto produkować już kafle płytowe. Niosło to za sobą zwiększenie powierzchni wewnętrznej paleniska pieca oraz zmniejszenie grubości całej konstrukcji, którą ze względu na często duże rozmiary pieców i ich znaczny ciężar, należało odpowiednio wzmocnić, by spełniała odpowiednie wymagania nośne. W ten sposób zaczęto używać przy konstruowaniu pieców cegłę. I to od razu tę lepszą – wypalaną, w odróżnieniu od samego budownictwa, w którym bardzo często miała zastosowanie cegła tańsza – suszona tylko na powietrzu. Znano już także wtedy szamot, jako materiał powtórnie przetworzony, otrzymywany przez zmielenie i spieczenie wypalonej już wcześniej gliny. Zarówno wypalane cegły zwykłe, jak i droższe niż cegły szamotowe, stały się niewątpliwie doskonałym materiałem do konstruowania, ze względu na swą trwałość oraz ogromną zdolność do zatrzymywania ciepła w sobie. Miało to kolosalne znaczenie, jako że już na przełomie XV i XVI wieku Europę zaczął pomału dotykać kryzys energetyczny powodowany znacznym wylesieniem większej części kontynentu.
Nowe materiały, ich rozmiary i kształt, wniosły możliwość konstruowania wewnętrznej budowy pieców w postaci wszelkiej maści przegród wewnętrznych, ograniczających swobodny ruch ognia i co za tym idzie ucieczkę ciepła. Tak oto narodziły się piece przegrodowe i wachlarzowe, gdzie elementami budowy wewnętrznej ówcześni zdunowie mogli niejako sterować przepływem spalin. Następnym krokiem było dalsze skomplikowanie ww. przegród, a to prowadziło już w prostej drodze do powstania pieców kanałowych i wykorzystywania w sposób jak największy odzysku ciepła ze spalin.
Skomplikowanie się budowy pieców doprowadziło do całkowitego rozbratu rzemiosła kaflarskiego i zduńskiego. A także do wytworzenia się nowej branży i gałęzi wiedzy technicznej wysoce specjalistycznej, gdzie ogromne znaczenie miało samo doświadczenie zawodowe. Zaczęto stosować różne techniki wykonawstwa pieców, pojawiły się pierwsze pisemne opracowania tematu i pierwsze książki opisujące tajniki zawodu. Oraz pierwsze autorytety zawodowe, mistrzowie cechów, architekci specjalizujący się w projektowaniu i wykonywaniu pieców właśnie.
Kolejny krok – palenie węglem
Użycie na szeroką skalę w ogrzewnictwie nowego rodzaju paliwa, czyli węgla i jego pochodnych, innych paliw stałych (koksu i antracytu), zmusiło do dalszych zmian konstrukcyjnych pieców. Rzecz w tym, że węgiel spalał się diametralnie inaczej od stosowanego do tej pory drewna. Wyższe temperatury spalania tego paliwa, inne zapotrzebowanie powietrza do spalania, powodowały szybką deprecjację i niszczenie się pieców, które przecież nie były urządzeniami wcale tanimi. Zaczęto przekonstruowywać więc po raz kolejny wnętrza pieców, zmieniając kształt paleniska, stosując dodatkowe wzmocnienia wewnętrznych ścian w postaci specjalnych systemów połączeń ścian kaflowych innymi materiałami, np. stalowym drutem czy klamrami. A nawet miast kafli ceramicznych powstawały też konstrukcje pieców z kafli stalowych. W tym okresie powstały również pierwsze stalowe czy też żeliwne paleniska piecowe, które dzięki swej konstrukcji przejmowały pierwszy kontakt z niszczącym żywiołem jakim jest ogień.
Wyodrębnienie paleniska z części murowanej pieca było w branży zduńskiej tym, czym wynalezienie urządzeń parowych dla rewolucji przemysłowej. Przede wszystkim umożliwiło to wprowadzenie nowego sposobu szybkiego ogrzewania piecami kaflowymi pomieszczeń za pomocą konwekcji. Powstały piece z multiplikatorami i szczelinami powietrznymi.
Równie ogromnym krokiem mającym wpływ na rozwój techniki zduńskiej i spowszechnienie pieców było zunifikowanie i standaryzacja pieców kaflowych. Ich wymiarów, wymiarów kafli, oraz poszczególnych części składowych. Dzięki temu koszty produkcji i stawiania pieców spadły znacząco na tyle, że zaczęto je instalować szeroko i to w różnych warstwach społecznych.
Piece kaflowe stały się zwykłym sprzętem codziennego użytku w większości gospodarstw domowych. Skutkiem tego był ponowny olbrzymi rozkwit techniki zduńskiej, opracowań technicznych i naukowych, a także zainteresowanie tematem wielu naukowych środowisk akademickich. Przełożyło się to wprost na opracowanie „żelaznych” naukowych reguł konstruowania pieców oraz na powstaniu wielu nowych i ciekawych koncepcji, włącznie ze szczytowymi (do dnia dzisiejszego) konstrukcjami technicznym tradycyjnych pieców kaflowych, jakimi są piece bezkanałowe i komorowe, działające wedle teorii naukowych z zakresu fizyki i chemii.
Ziemowit Nowakowski
Konferencja „Piece kaflowe w zbiorach muzealnych w Polsce”, Frombork 2008
Foto: Autor
